Thừa kế theo pháp luật là gì?

18/03/2025

Thừa kế theo pháp luật là một trong những chế định quan trọng trong lĩnh vực pháp luật dân sự của Việt Nam, được quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015. Khái niệm này không chỉ đơn thuần là việc chuyển giao tài sản của người đã khuất mà còn là một cơ chế nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của những người thân trong gia đình. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về thừa kế theo pháp luật là gì, các trường hợp áp dụng, hàng thừa kế và các nguyên tắc phân chia.

1. Khái niệm thừa kế theo pháp luật

Theo Điều 649 Bộ luật Dân sự năm 2015, thừa kế theo pháp luật được hiểu là việc phân chia tài sản của người chết cho những người còn sống, căn cứ theo hàng thừa kế và các điều kiện, trình tự do pháp luật quy định. Trong trường hợp người đã mất không để lại di chúc, hoặc di chúc không hợp lệ, pháp luật sẽ đứng ra phân chia tài sản thừa kế cho những cá nhân có quyền hưởng thừa kế.

Người thừa kế theo pháp luật bao gồm những cá nhân có quan hệ huyết thống, quan hệ hôn nhân và nuôi dưỡng với người đã chết. Điều này đảm bảo tính công bằng và bảo vệ quyền lợi của những người thân trong gia đình.

Thừa kế theo pháp luật là gì?

>>> Xem thêm: Quy định về thừa kế không có di chúc mới nhất.

2. Các trường hợp được thừa kế theo pháp luật

Pháp luật quy định rõ ràng những trường hợp nào sẽ áp dụng thừa kế theo pháp luật, bao gồm:

Khi không có di chúc: Nếu người chết không lập di chúc hoặc có lập nhưng tuyên bố hủy bỏ, di chúc đó không còn hiệu lực.
Khi di chúc không hợp pháp: Việc áp dụng thừa kế theo pháp luật cũng xảy ra nếu di chúc không đáp ứng các điều kiện pháp lý cơ bản, ví dụ như người lập di chúc chưa đủ tuổi hoặc không tỉnh táo khi lập di chúc.
Người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc: Nếu những người được chỉ định trong di chúc không còn sống vào thời điểm mở thừa kế, phần tài sản sẽ được phân chia theo pháp luật.
Những người được chỉ định làm người thừa kế mà không có quyền hưởng di sản: Nếu người được hưởng di sản theo di chúc bị truất quyền hoặc từ chối nhận di sản.
Các phần di sản không được định đoạt trong di chúc: Di sản còn lại không đề cập trong di chúc sẽ được chia theo quy định của pháp luật.

3. Các hàng thừa kế theo pháp luật

Theo quy định tại Điều 651 Bộ luật Dân sự năm 2015, người thừa kế được phân chia thành ba hàng:

Hàng thừa kế thứ nhất: Vợ, chồng, cha mẹ, con cái (bao gồm con nuôi và con đẻ) của người chết.
Hàng thừa kế thứ hai: Ông bà, anh chị em ruột, cháu ruột của người chết.
Hàng thừa kế thứ ba: Các thế hệ cao hơn như cụ nội, cụ ngoại, và các bác, chú, cậu, dì ruột.

Nguyên tắc phân chia giữa các hàng thừa kế là những người trong cùng một hàng sẽ được hưởng phần di sản bằng nhau. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước.

4. Thừa kế thế vị

Thừa kế thế vị là một quy định pháp lý cho phép người thừa kế nhận phần di sản mà người cha hoặc mẹ của họ được hưởng nếu còn sống. Điều này chủ yếu áp dụng trong trường hợp người để lại di sản có con đã chết trước hoặc cùng thời điểm với họ.

Quy định cụ thể về thừa kế thế vị:

Theo Điều 652 Bộ luật Dân sự năm 2015, để xác định quyền thừa kế thế vị:

Cháu (con của người đã chết) được hưởng quyền thừa kế nếu cha hoặc mẹ của họ không còn sống tại thời điểm mở thừa kế.
Nếu cháu cũng đã chết, chắt (con của cháu) sẽ được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.

Lưu ý:

Cháu phải được xác định là có quyền hưởng thừa kế theo pháp luật của bố hoặc mẹ.
Trong trường hợp cha nuôi và mẹ nuôi, cháu cũng có quyền hưởng thừa kế thế vị tương tự như trẻ em sinh ra trong quan hệ huyết thống.

Thừa kế thế vị không thể áp dụng trong các trường hợp liên quan đến di chúc, vì nếu đối tượng thừa kế đã chết trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc, phần di sản liên quan sẽ không được chia theo di chúc đó.

Việc quy định này rất quan trọng, đảm bảo quyền lợi cho các thế hệ sau ngay cả khi cha, mẹ không còn tồn tại, giúp duy trì sự bền vững và kế thừa tài sản trong gia đình qua các thế hệ.

Thừa kế theo pháp luật là gì?

>>> Tìm hiểu: Thừa kế thế vị và Cách phân chia tài sản theo quy định.

5. Truất quyền thừa kế

Truất quyền thừa kế được hiểu là quyền của người để lại di sản trong việc xác định ai sẽ hoặc không sẽ được hưởng tài sản. Quy định này chủ yếu liên quan đến những trường hợp mà người thừa kế có hành vi vi phạm nghiêm trọng đối với người lập di chúc hoặc người để lại tài sản.

5.1. Các quy định về truất quyền thừa kế:

Theo Điều 621 Bộ luật Dân sự năm 2015, những người thừa kế có thể bị truất quyền thừa kế nếu họ thực hiện các hành vi như:

Tấn công thân thể người để lại di sản.
Có âm mưu hoặc thực hiện hành vi gian dối nhằm chiếm đoạt di sản của người lập di chúc.
Mối quan hệ không tốt, vi phạm nghĩa vụ của con cái với cha mẹ hoặc vợ chồng.

5.2. Quyền hạn trừng phạt của người lập di chúc:

Người lập di chúc có quyền tự do chỉ định ai sẽ hưởng di sản của họ mà không cần lý do. Tuy nhiên, quy định pháp luật cũng đảm bảo quyền lợi cho những người cần được bảo vệ: Những người chưa thành niên, cha mẹ, vợ chồng, và con đã thành niên nhưng không có khả năng lao động sẽ vẫn được hưởng tối thiểu 2/3 suất của một người nếu di sản được chia theo pháp luật, ngay cả khi họ đã bị truất quyền thừa kế.

Việc quy định truất quyền thừa kế nhằm mục đích bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người để lại tài sản, đồng thời tạo động lực cho những người trong mối quan hệ gia đình hoặc bạn bè làm hành vi thiện lương, tuân thủ nghĩa vụ và trách nhiệm của họ.

6. Câu hỏi thường gặp về chia di sản thừa kế theo pháp luật

6.1. Phân chia di sản theo pháp luật được quy định như thế nào?

Khi phân chia di sản thừa kế, sẽ có những nguyên tắc cụ thể như sau:

Yêu cầu phân chia: Những người thừa kế có quyền yêu cầu chia di sản bằng hiện vật. Nếu không thể chia bằng hiện vật, họ có thể thỏa thuận về việc định giá và xác định người nhận, nếu không có thỏa thuận thì tài sản sẽ được bán và chia lẫn.
Trường hợp người thừa kế chưa sinh ra: Nếu trong khi phân chia, có người thừa kế cùng hàng đang mang thai nhưng chưa sinh, một phần di sản phải dự trữ để đảm bảo quyền lợi cho đứa trẻ sau khi sinh. Nếu trẻ không còn sống sau khi sinh, phần đó sẽ được chia cho những người còn lại.

6.2. Chia di sản khi có người thừa kế mới hoặc có người thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế

Trường hợp có người thừa kế mới xuất hiện: Khi đã phân chia di sản mà xuất hiện người thừa kế mới, không thực hiện việc phân chia lại. Người thừa kế cũ sẽ phải thanh toán cho người thừa kế mới một khoản tiền tương ứng với phần di sản của họ, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Trường hợp người thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế: Nếu đã phân chia di sản mà có một người thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế, người đó cần trả lại di sản hoặc thanh toán cho phần đã nhận, tương ứng với giá trị tài sản tại thời điểm chia theo tỷ lệ của họ.

Những quy định trên không chỉ đảm bảo tính công bằng trong quá trình thừa kế mà còn tạo ra những cơ chế rõ ràng để giải quyết các tranh chấp phát sinh trong quá trình thực hiện quyền thừa kế.

Thừa kế theo pháp luật là gì?

>>> Xem thêm: Con chết trước bố mẹ thì ai được thừa kế đối với phần di sản của con?

Kết luận

Thừa kế theo pháp luật là một vấn đề pháp lý phức tạp có thể gây ra nhiều tranh cãi, nhưng cũng rất quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của những người thân trong gia đình.

Nếu bạn hoặc người thân đang phải đối mặt với các vấn đề liên quan đến thừa kế, đừng ngần ngại liên hệ với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ theo số hotline 0966.22.7979 hoặc ghé thăm văn phòng trực tiếp để nhận được sự tư vấn và hỗ trợ tận tình. Chúng tôi sẵn sàng đồng hành cùng bạn để đảm bảo rằng mọi thủ tục đều diễn ra thuận lợi và theo đúng quy định của pháp luật, bảo vệ quyền lợi chính đáng của bạn trong quá trình thừa kế.

>>> Giải đáp vấn đề: Trường hợp chia thừa kế khi có người trong gia đình không đồng thuận.

VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ

Miễn phí dịch vụ công chứng tại nhà

1. Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.

2. Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.

Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.