Công chứng cho người mất năng lực hành vi: Hướng dẫn chi tiết từ A–Z

03/06/2025

Khi tham gia vào các giao dịch dân sự quan trọng như chuyển nhượng quyền sử dụng đất, nhà ở, lập di chúc, tặng cho tài sản... một trong những điều kiện tiên quyết là người tham gia phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ. Vậy, câu hỏi đặt ra là công chứng cho người mất năng lực hành vi dân sự có được không? Ai sẽ là người đại diện hợp pháp để thực hiện các giao dịch này và làm thế nào để xác định một người mất năng lực hành vi dân sự?

Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về căn cứ pháp lý, quy trình xác lập người mất năng lực hành vi dân sự và thủ tục công chứng hợp pháp trong những trường hợp đặc biệt này.

📌 1. Người mất năng lực hành vi dân sự là ai?

Theo Điều 22 Bộ luật Dân sự 2015, người mất năng lực hành vi dân sự được định nghĩa rõ ràng:

“Khi một người do bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần, Tòa án ra quyết định tuyên bố người đó mất năng lực hành vi dân sự."

📝 Giải thích: Điều này có nghĩa là, để một người được tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, họ phải đáp ứng hai điều kiện chính:

Do bệnh: Nguyên nhân là bệnh tâm thần hoặc các bệnh khác làm ảnh hưởng đến khả năng nhận thức.
Không thể nhận thức, làm chủ hành vi: Đây là hệ quả trực tiếp từ căn bệnh, khiến họ không còn khả năng hiểu rõ hành động của mình và kiểm soát chúng.

Ví dụ minh họa: Ông H mắc chứng Alzheimer giai đoạn cuối, không còn khả năng nhận biết người thân hay nơi ở, thường xuyên đi lại vô thức và không thể tự chăm sóc bản thân. Trong trường hợp này, con cái ông H có thể yêu cầu Tòa án tuyên bố ông mất năng lực hành vi dân sự.

Công chứng cho người mất năng lực hành vi

Có thể bạn quan tâm>>> Hợp đồng cho tặng tài sản: Có thay đổi được sau khi công chứng không?

⚖️ 2. Người mất năng lực hành vi dân sự có được công chứng không?

Câu trả lời là KHÔNG. Người đã bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự sẽ không được tự mình thực hiện các giao dịch pháp lý, bao gồm cả việc ký kết hợp đồng công chứng.

Thay vào đó, mọi giao dịch của người này phải được thực hiện thông qua người giám hộ hợp pháp, được chỉ định theo bản án hoặc quyết định của Tòa án. Điều này được quy định tại Điều 23 Bộ luật Dân sự 2015 về việc Giám hộ đối với người mất năng lực hành vi dân sự.

Căn cứ pháp lý:

Khoản 1 Điều 137 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về Đại diện theo pháp luật: “Đại diện theo pháp luật là đại diện do pháp luật quy định hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định.”
Điểm c Khoản 1 Điều 137 Bộ luật Dân sự 2015 cũng nêu rõ: “Người giám hộ đối với người được giám hộ” là một trong các trường hợp đại diện theo pháp luật.
Khoản 1 Điều 55 Luật Công chứng 2014 quy định: “Người yêu cầu công chứng phải có năng lực hành vi dân sự.”

Ví dụ minh họa: Bà M bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự. Giờ đây, bà không thể tự mình bán căn nhà đứng tên mình. Mọi việc mua bán căn nhà này phải do người giám hộ hợp pháp của bà M thực hiện.

📝 3. Quy trình tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự

Quy trình này được quy định chi tiết tại Chương XXVI Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 về Giải quyết việc dân sự về tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ yêu cầu Tòa án

Đơn yêu cầu tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự: Theo mẫu quy định của Tòa án.
Giấy tờ tùy thân: Của người yêu cầu (Chứng minh nhân dân/Căn cước công dân, hộ khẩu) và người bị yêu cầu (nếu có).
Giấy tờ chứng minh tình trạng sức khỏe tâm thần:
- Hồ sơ bệnh án, giấy xác nhận của cơ sở khám chữa bệnh về tình trạng bệnh lý.
- Kết luận giám định pháp y tâm thần (nếu có hoặc sẽ được trưng cầu trong quá trình tố tụng).
Các tài liệu liên quan khác: Giấy tờ chứng minh mối quan hệ của người yêu cầu với người bị yêu cầu (giấy khai sinh, đăng ký kết hôn...), tài liệu liên quan đến các giao dịch hoặc tình huống phát sinh tranh chấp (nếu có).

Bước 2: Nộp đơn tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền

Căn cứ pháp lý: Điểm a Khoản 2 Điều 35 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định: “Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những việc dân sự sau đây: Yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi hoặc hủy bỏ quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.”
Nơi nộp: Thông thường là Tòa án nhân dân cấp huyện nơi người bị yêu cầu cư trú, làm việc.

Bước 3: Tòa án thụ lý, xác minh, trưng cầu giám định pháp y tâm thần

Sau khi tiếp nhận hồ sơ, Tòa án sẽ tiến hành xem xét, thụ lý.
Nếu cần thiết, Tòa án sẽ trưng cầu tổ chức giám định pháp y tâm thần để có kết luận chính xác về tình trạng sức khỏe của người bị yêu cầu. Đây là bước quan trọng nhất để Tòa án có cơ sở ra quyết định.
Căn cứ pháp lý: Điều 378 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định về việc Thụ lý đơn yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

Bước 4: Tòa án mở phiên họp xét đơn yêu cầu và ra quyết định

Tòa án sẽ triệu tập phiên họp để xem xét yêu cầu, trên cơ sở các tài liệu, chứng cứ thu thập được và kết luận giám định.
Nếu đủ căn cứ theo quy định của pháp luật, Tòa án sẽ ra Quyết định tuyên bố người đó mất năng lực hành vi dân sự và đồng thời chỉ định người giám hộ hợp pháp.
Căn cứ pháp lý: Điều 379 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định về Quyết định của Tòa án về việc tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

📝 Ghi nhớ quan trọng: Chỉ khi có quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật, thì người được tuyên bố mất năng lực mới chính thức bị hạn chế quyền giao dịch dân sự và cần có người giám hộ.

Công chứng cho người mất năng lực hành vi

Xem thêm >>> Công chứng cho người khiếm thính: Thủ tục đảm bảo quyền lợi và ý chí pháp lý

>>> Lập di chúc đất chưa có sổ đỏ: Làm sao để được công nhận và tránh tranh chấp?

👨‍👩‍⚖️ 4. Ai là người đại diện công chứng thay cho người mất năng lực hành vi dân sự?

Người được Tòa án chỉ định là người giám hộ sẽ trở thành người đại diện theo pháp luật của người mất năng lực hành vi dân sự.

Quyền và nghĩa vụ của người giám hộ:

Đại diện ký hợp đồng công chứng: Người giám hộ có quyền thay mặt người được giám hộ ký kết các hợp đồng, giao dịch dân sự, bao gồm cả các hợp đồng cần công chứng.
Quản lý tài sản và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp: Người giám hộ có trách nhiệm quản lý tài sản của người được giám hộ, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của họ.
Tuân thủ phạm vi giám hộ: Người giám hộ phải thực hiện quyền và nghĩa vụ trong phạm vi đã được Tòa án hoặc pháp luật quy định. Mọi hành vi vượt quá giới hạn hoặc không vì lợi ích của người được giám hộ đều có thể bị xem xét.
Căn cứ pháp lý: Điều 55 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về Người giám hộ và Điều 58 Bộ luật Dân sự 2015quy định về Nghĩa vụ của người giám hộ đối với người được giám hộ.

Lưu ý: Trường hợp người giám hộ không trung thực, gây thiệt hại đến quyền lợi của người được giám hộ hoặc vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ giám hộ, họ có thể bị thay thế theo yêu cầu của người thân hoặc cơ quan chức năng có thẩm quyền (Điều 62 Bộ luật Dân sự 2015).

🧾 5. Hồ sơ công chứng cần chuẩn bị khi có người mất năng lực hành vi dân sự

Khi thực hiện công chứng hợp đồng, giao dịch thay mặt người mất năng lực hành vi dân sự, người giám hộ cần chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ sau:

✅ Quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự của Tòa án: Bản chính hoặc bản sao có chứng thực.
*️⃣ Quyết định chỉ định người giám hộ hợp pháp của Tòa án: Bản chính hoặc bản sao có chứng thực (thường nằm chung trong Quyết định tuyên bố mất năng lực).
🆔 Giấy tờ tùy thân của người giám hộ: Chứng minh nhân dân/Căn cước công dân hoặc Hộ chiếu còn thời hạn.
🏡 Giấy tờ liên quan đến giao dịch:
- Đối với chuyển nhượng, tặng cho nhà đất: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất (Sổ hồng/Sổ đỏ).
- Đối với các giao dịch tài sản khác: Giấy đăng ký xe, sổ tiết kiệm, giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản...
📄 Hồ sơ chứng minh tài sản thuộc sở hữu của người được giám hộ: Để xác định tài sản này thuộc về người mất năng lực hành vi dân sự.
📝 Hợp đồng, giao dịch dự kiến công chứng: (Văn phòng công chứng sẽ hỗ trợ soạn thảo).

📚 6. Ví dụ minh họa thực tế

Trường hợp thực tế: Ông A bị bệnh tâm thần nặng, không thể tự nhận thức và làm chủ hành vi của mình. Vợ ông A đã nộp đơn ra Tòa án nhân dân quận X (nơi ông A cư trú) để yêu cầu tuyên bố ông A mất năng lực hành vi dân sự.

Sau quá trình thụ lý, xác minh và trưng cầu giám định pháp y tâm thần, Tòa án đã ra Quyết định tuyên bố ông A mất năng lực hành vi dân sự và chỉ định bà B (vợ ông A) là người giám hộ hợp pháp.

Hiện tại, gia đình ông A muốn bán một căn nhà đứng tên ông A để có chi phí điều trị bệnh cho ông. Bà B, với tư cách là người giám hộ, đã đến Văn phòng công chứng để lập Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và quyền sở hữu nhà ở.

Quá trình công chứng:

Bà B cung cấp đầy đủ các giấy tờ: Quyết định của Tòa án, Giấy tờ tùy thân của bà B, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà đất.
Công chứng viên kiểm tra hồ sơ, xác định tư cách đại diện hợp pháp của bà B.
Công chứng viên giải thích rõ các điều khoản trong hợp đồng cho bà B và các bên liên quan.
Bà B ký tên vào hợp đồng với tư cách là người đại diện theo pháp luật của ông A.
Hợp đồng được công chứng hợp pháp, đảm bảo quyền lợi của ông A và tính pháp lý của giao dịch.

Giao dịch này được công chứng hợp pháp vì đã có đầy đủ hồ sơ và đúng trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật.

📌 7. Lưu ý quan trọng khi công chứng cho người mất năng lực hành vi

⚠️ Không được dùng giấy ủy quyền thông thường: Người mất năng lực hành vi dân sự không có năng lực để lập giấy ủy quyền. Mọi sự ủy quyền từ người này đều không có giá trị pháp lý.
✅ Đảm bảo giấy tờ gốc từ Tòa án còn hiệu lực: Quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự và Quyết định chỉ định người giám hộ phải là bản chính hoặc bản sao có chứng thực và còn giá trị pháp lý.
🚫 Văn phòng công chứng sẽ từ chối công chứng nếu có nghi vấn: Nếu công chứng viên phát hiện bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào về tư cách đại diện, năng lực của các bên hoặc tính hợp pháp của giao dịch, họ có quyền từ chối công chứng để bảo vệ quyền lợi của người được giám hộ.
🤝 Tài sản thuộc sở hữu chung cần sự đồng ý của các đồng sở hữu khác: Nếu tài sản giao dịch là tài sản chung (ví dụ: tài sản của vợ chồng), thì ngoài người giám hộ của người mất năng lực, các đồng sở hữu khác cũng phải đồng ý và ký tên vào hợp đồng.

🏢 8. Dịch vụ hỗ trợ tại Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ

Với kinh nghiệm trong việc xử lý các giao dịch pháp lý đặc biệt, các Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ thường sẵn sàng hỗ trợ khách hàng trong những trường hợp phức tạp như công chứng cho người mất năng lực hành vi dân sự:

✅ Tư vấn chuyên sâu: Hướng dẫn chi tiết về thủ tục yêu cầu Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự và các bước pháp lý liên quan.
📝 Soạn thảo hồ sơ công chứng: Hỗ trợ chuẩn bị và hoàn thiện các hồ sơ cần thiết cho người giám hộ.
🏠 Công chứng tại nhà, bệnh viện: Trong trường hợp người giám hộ hoặc người được giám hộ gặp khó khăn trong việc di chuyển, Văn phòng công chứng có thể cung cấp dịch vụ công chứng tận nơi (ngoài trụ sở) theo yêu cầu và quy định của pháp luật.
🔒 Bảo mật thông tin và đảm bảo giao dịch hợp pháp: Luôn đặt sự an toàn pháp lý và bảo mật thông tin khách hàng lên hàng đầu.

❓ 9. Câu hỏi thường gặp về công chứng cho người mất năng lực hành vi dân sự

Bạn có thể có những thắc mắc sau khi tìm hiểu về quy trình công chứng đặc biệt nà

❓ Câu hỏi 1: Người bị tâm thần có được công chứng không?

Trả lời: Nếu người bị tâm thần đã được Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, họ không thể tự mình thực hiện các giao dịch công chứng. Mọi hoạt động công chứng phải được thực hiện thông qua người giám hộ hợp pháp được Tòa án chỉ định.

❓ Câu hỏi 2: Công chứng thay người mất năng lực có phức tạp không?

Trả lời: Quy trình công chứng thay người mất năng lực đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về hồ sơ pháp lý, đặc biệt là các quyết định của Tòa án về việc tuyên bố mất năng lực và chỉ định người giám hộ. Tuy có phức tạp hơn so với công chứng thông thường, nhưng với sự hỗ trợ của công chứng viên và việc tuân thủ đúng quy định, giao dịch sẽ được thực hiện hợp pháp.

❓ Câu hỏi 3: Làm sao để biết một người có thực sự mất năng lực hành vi dân sự?

Trả lời: Việc xác định một người mất năng lực hành vi dân sự phải dựa trên quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật, sau khi có kết luận giám định pháp y tâm thần. Không phải cứ bị bệnh tâm thần là đương nhiên mất năng lực hành vi dân sự.

❓ Câu hỏi 4: Người giám hộ có được tự ý quyết định tất cả tài sản của người được giám hộ không?

Trả lời: Người giám hộ có quyền quản lý tài sản, nhưng việc thực hiện các giao dịch lớn như bán, trao đổi, tặng cho tài sản có giá trị lớn của người được giám hộ phải được sự đồng ý của gia đình hoặc cơ quan quản lý nhà nước nếu pháp luật có quy định, và phải vì lợi ích tốt nhất của người được giám hộ. Người giám hộ phải tuân thủ các quy định tại Điều 59 Bộ luật Dân sự 2015 về Quản lý tài sản của người được giám hộ.

❓ Câu hỏi 5: Tôi có thể lập di chúc cho người mất năng lực hành vi dân sự không?

Trả lời: Theo Điều 629 Bộ luật Dân sự 2015, người lập di chúc phải minh mẫn, sáng suốt khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép. Do đó, người đã bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sựkhông thể tự mình lập di chúc. Nếu muốn định đoạt tài sản của người này (trong trường hợp được phép và có cơ sở pháp lý cụ thể), cần tuân thủ các quy định về giám hộ và quản lý tài sản của người được giám hộ.

📌 Kết luận

Công chứng cho người mất năng lực hành vi dân sự là một quy trình pháp lý phức tạp nhưng hoàn toàn có thể thực hiện được thông qua người giám hộ hợp pháp và phải tuân thủ quy trình tố tụng dân sự nghiêm ngặt của Tòa án. Việc hiểu rõ quy trình tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, cũng như quyền và nghĩa vụ của người giám hộ, là điều kiện tiên quyết để đảm bảo giao dịch được công nhận hợp pháp và không bị vô hiệu.

Nếu bạn hoặc người thân đang đối mặt với tình huống này, hãy tìm đến sự tư vấn của các chuyên gia pháp luật hoặc công chứng viên để đảm bảo mọi thủ tục được thực hiện chính xác và bảo vệ tối đa quyền lợi của người mất năng lực hành vi dân sự.

📍 Cần hỗ trợ tư vấn thực hiện công chứng cho người mất năng lực hành vi 📢 Liên hệ ngay Văn phòng Công chứng Nguyễn Huệ để được tư vấn và hỗ trợ chi tiết!