Mất bản chính di chúc – Có chia được di sản thừa kế không?

20/06/2025

Di chúc là một văn bản pháp lý tối quan trọng, thể hiện ý chí cuối cùng của người để lại tài sản về việc định đoạt khối tài sản của mình sau khi qua đời. Nó giúp người lập di chúc thể hiện nguyện vọng, đảm bảo tài sản được phân chia đúng ý và tránh phát sinh tranh chấp trong gia đình. Tuy nhiên, một thực tế không hề hiếm gặp là sau khi người lập di chúc qua đời, bản chính di chúc bị thất lạc, không còn bản sao công chứng hay bản photo nào. Vậy, trong tình huống "éo le" này, liệu có thể chia di sản theo di chúc hay không? Và nếu không được, tài sản sẽ được phân chia theo hướng nào?

Hãy cùng Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ tìm hiểu chi tiết những quy định pháp luật liên quan và hướng xử lý hợp pháp, giúp bạn tháo gỡ mọi vướng mắc trong trường hợp mất bản chính di chúc!

Có thể bạn quan tâm>>> Công chứng nhà đất: Cách phân chia nghĩa vụ thuế đúng luật, tránh tranh chấp

⚖️ 1. Bản chính di chúc là gì? Vì sao lại quan trọng đến vậy?

Để hiểu rõ về tầm quan trọng của bản chính di chúc, trước tiên chúng ta cần nắm vững khái niệm về di chúc và các hình thức lập di chúc theo quy định của pháp luật.

Theo Điều 624 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc được định nghĩa là "sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết". Di chúc có thể được lập dưới các hình thức sau:

Bằng văn bản có công chứng/chứng thực: Đây là hình thức phổ biến và được khuyến khích nhất bởi tính pháp lý và độ an toàn cao. Việc công chứng/chứng thực đảm bảo di chúc được lập đúng quy định pháp luật, có sự chứng kiến của công chứng viên/cơ quan có thẩm quyền và được lưu trữ an toàn.
Bằng văn bản không công chứng: Di chúc được lập bằng văn bản nhưng không có sự xác nhận của cơ quan công chứng hoặc chính quyền địa phương. Hình thức này có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn về tính hợp pháp và dễ bị tranh chấp.
Hoặc di chúc miệng: Trong những trường hợp khẩn cấp, tính mạng bị đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản, người để lại di sản có thể lập di chúc miệng (theo Điều 629 Bộ luật Dân sự 2015). Tuy nhiên, di chúc miệng phải có ít nhất hai người làm chứng và được công chứng, chứng thực trong vòng năm ngày làm việc, kể từ ngày người lập di chúc thể hiện ý chí cuối cùng.

📌 Bản chính di chúc là:

Bản gốc duy nhất được người lập di chúc lưu giữ.
Hoặc bản gốc được nộp lưu tại Văn phòng công chứng (nếu có công chứng).

👉 Đây chính là căn cứ pháp lý quan trọng nhất để thực hiện việc chia di sản theo di chúc. Sự tồn tại của bản chính di chúc (hoặc bản sao hợp lệ từ bản chính) là yếu tố tiên quyết để đảm bảo ý chí của người đã khuất được tôn trọng và thực thi đúng pháp luật.

mất bản chính di chúc

Xem thêm>>> Được hưởng thừa kế dù không có tên trong di chúc – Chi tiết các trường hợp đặc biệt

❓ 2. Mất bản chính di chúc – Liệu có chia được di sản thừa kế không?

Câu trả lời là: Có thể, nhưng mức độ khả thi và quy trình xử lý sẽ phụ thuộc rất nhiều vào từng tình huống cụ thể.

🟩 Trường hợp 1: Mất bản chính nhưng còn bản sao công chứng/trích lục

Đây là tình huống ít phức tạp nhất khi bản chính di chúc bị thất lạc.

Quy định pháp luật: Theo Khoản 1 Điều 62 Luật Công chứng 2014, trường hợp bản chính hợp đồng, giao dịch đã được công chứng bị mất, hư hỏng thì công chứng viên có thể cấp bản sao có chứng thực từ bản lưu trữ hợp đồng, giao dịch đó tại tổ chức hành nghề công chứng. Di chúc cũng được coi là một dạng giao dịch dân sự được công chứng.
Khả năng chia di sản: Văn phòng công chứng vẫn có thể thực hiện thủ tục khai nhận di sản hoặc thỏa thuận phân chia di sản nếu:
- Bản sao là trích lục hợp lệ từ sổ lưu công chứng hoặc bản sao có chứng thực do tổ chức hành nghề công chứng đã công chứng di chúc cung cấp.
- Không có tranh chấp về nội dung di chúc và tính hợp pháp của bản sao.
Lưu ý quan trọng:
- Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là khi di sản là nhà đất, cơ quan đăng ký đất đai (Văn phòng Đăng ký đất đai) có thể yêu cầu bản chính để đối chiếu và thực hiện thủ tục sang tên.
- Ví dụ: Ông A lập di chúc tại Văn phòng công chứng B, để lại căn nhà cho con trai là anh C. Sau khi ông A qua đời, anh C phát hiện bản chính di chúc bị mất, nhưng anh còn giữ bản sao công chứng do Văn phòng công chứng B cấp. Anh C mang bản sao này đến Văn phòng công chứng để làm thủ tục khai nhận di sản. Sau khi hoàn tất thủ tục khai nhận, khi anh C nộp hồ sơ sang tên tại Văn phòng Đăng ký đất đai, cơ quan này có thể yêu cầu cung cấp bản chính di chúc để đối chiếu. Nếu không có bản chính, anh C có thể cần phải xin xác nhận của Tòa án về hiệu lực của di chúc để làm căn cứ cho việc đăng ký sang tên.

🟨 Trường hợp 2: Mất bản chính, chỉ còn bản photo hoặc bản viết tay (không có công chứng)

Tình huống này phức tạp hơn nhiều so với trường hợp trên, vì bản photo hoặc bản viết tay thông thường không có giá trị pháp lý tự thân để chứng minh di chúc tồn tại và có hiệu lực.

Quy định pháp luật: Điều 643 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về hiệu lực của di chúc. Một di chúc muốn có hiệu lực phải đáp ứng các điều kiện về người lập di chúc, nội dung và hình thức. Bản photo hoặc bản viết tay không công chứng thường không đảm bảo các điều kiện về hình thức và tính xác thực.
Khả năng chia di sản: Bản photo không có giá trị pháp lý nếu không chứng minh được tính xác thực và sự tồn tại của bản chính hợp lệ.
Hướng xử lý bắt buộc:
1. Gửi đơn yêu cầu Tòa án nhân dân có thẩm quyền xác nhận hiệu lực của di chúc. Đây là con đường duy nhất để pháp luật công nhận giá trị của các tài liệu không chính thức này.
2. Cung cấp các bằng chứng để Tòa án xem xét:
  - Nhân chứng: Những người biết về việc lập di chúc, nội dung di chúc và sự tồn tại của bản chính (ví dụ: hàng xóm, bạn bè thân thiết, người thân khác, hoặc người đã chứng kiến việc lập di chúc).
  - Nội dung di chúc: Trình bày rõ nội dung di chúc mà mình biết được.
  - Chứng cứ liên quan khác: Ghi âm, tin nhắn, email, hình ảnh hoặc bất kỳ tài liệu nào khác có thể chứng minh ý chí của người lập di chúc và sự tồn tại của bản chính (nếu có).
3. Sau khi được Tòa án công nhận di chúc có hiệu lực bằng một Bản án hoặc Quyết định có hiệu lực pháp luật, người thừa kế mới có thể thực hiện thủ tục khai nhận di sản hoặc phân chia di sản thừa kế theo nội dung di chúc đã được Tòa án xác nhận.
Ví dụ: Bà B qua đời, để lại di chúc viết tay cho cô D nhưng di chúc gốc bị mất. Cô D chỉ còn bản photo di chúc. Trong trường hợp này, cô D phải nộp đơn lên Tòa án để yêu cầu xác nhận hiệu lực của bản di chúc đó. Cô D cần cung cấp các nhân chứng (ví dụ: anh trai của bà B là người đã chứng kiến bà B viết di chúc), các chứng cứ khác nếu có (ví dụ: tin nhắn của bà B nói về việc đã lập di chúc và nội dung di chúc). Nếu Tòa án sau quá trình xem xét, thu thập chứng cứ và xét xử mà công nhận di chúc đó có hiệu lực, cô D mới có thể tiến hành các thủ tục thừa kế tiếp theo.

🟥 Trường hợp 3: Mất hoàn toàn di chúc – Không còn bản công chứng, bản sao hay bản photo

Đây là tình huống phức tạp nhất và gần như không thể thực hiện việc chia di sản theo di chúc.

Khả năng chia di sản: Khi:
- Không còn bất kỳ tài liệu nào chứng minh có tồn tại di chúc.
- Không ai biết rõ nội dung di chúc, không có người làm chứng hoặc các chứng cứ khác.
Hậu quả pháp lý: Không đủ cơ sở pháp lý để chứng minh di chúc tồn tại và có hiệu lực → Không thể chia theo di chúc.
Hướng xử lý bắt buộc:
- Áp dụng thừa kế theo pháp luật theo Điều 650 và Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015.
- Di sản sẽ được chia cho các hàng thừa kế theo thứ tự và nguyên tắc được quy định rõ ràng trong luật:
  - Hàng thừa kế thứ nhất: Vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
  - Hàng thừa kế thứ hai: Ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết.
  - Hàng thừa kế thứ ba: Cụ nội, cụ ngoại, bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
- Các thành viên trong cùng một hàng thừa kế sẽ được hưởng phần di sản bằng nhau.
Lưu ý: Văn phòng công chứng trong trường hợp này sẽ không thể tiến hành khai nhận di sản theo di chúc, do không có căn cứ pháp lý. Các bên sẽ phải thực hiện thủ tục khai nhận thừa kế theo pháp luật.
Ví dụ: Ông E qua đời đột ngột mà không để lại bất kỳ bản di chúc nào, dù ông từng nói với một người bạn thân là ông đã viết di chúc. Tuy nhiên, không ai tìm thấy di chúc gốc, bản sao hay bản photo nào. Người bạn thân cũng không biết rõ nội dung cụ thể. Trong trường hợp này, tài sản của ông E sẽ được chia cho vợ, con cái và cha mẹ của ông (nếu còn sống) theo quy định của pháp luật về thừa kế theo hàng thừa kế thứ nhất.

mất bản chính di chúc

Tham khảo>>>Di chúc có điều kiện cấm người thừa kế chuyển nhượng – Có hợp lệ?

📚 3. Vì sao cơ quan Nhà nước có thể yêu cầu bản chính khi sang tên nhà đất?

Ngay cả khi đã có trích lục di chúc từ Văn phòng công chứng, việc sang tên bất động sản vẫn phụ thuộc vào yêu cầu của cơ quan đăng ký đất đai tại từng địa phương. Mặc dù Luật Công chứng cho phép cấp bản sao trích lục có giá trị như bản chính, nhưng trong thực tế:

Một số nơi yêu cầu bản chính di chúc để đối chiếu: Đây là biện pháp nhằm tăng cường sự chặt chẽ, phòng ngừa rủi ro giả mạo hoặc tranh chấp phát sinh, đảm bảo tính hợp pháp tuyệt đối cho việc chuyển quyền sở hữu tài sản có giá trị lớn như nhà đất.
Nếu không có bản chính, cơ quan đăng ký có thể từ chối tiếp nhận hồ sơ: Hoặc yêu cầu có Bản án/Quyết định xác nhận hiệu lực của di chúc từ Tòa án. Điều này nhằm đảm bảo mọi tranh chấp tiềm ẩn đã được giải quyết bằng phán quyết của Tòa án, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc đăng ký biến động.

📌 Do đó, vai trò của Văn phòng công chứng là giải quyết ở bước khai nhận di sản (xác nhận quyền thừa kế theo di chúc), còn bước sang tên vẫn cần linh hoạt theo yêu cầu cụ thể của cơ quan đăng ký đất đai tại từng địa phương. Điều này đòi hỏi người thừa kế cần tìm hiểu kỹ quy định và thủ tục tại nơi có bất động sản.

💡 Lưu ý và lời khuyên từ chuyên gia

Để tránh những rắc rối và tranh chấp không đáng có liên quan đến việc mất bản chính di chúc, Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ đưa ra những lời khuyên hữu ích sau:

📍 Đối với người lập di chúc:

Lập di chúc tại Văn phòng công chứng: Đây là giải pháp an toàn và hiệu quả nhất. Di chúc được công chứng không chỉ đảm bảo tính hợp pháp, mà còn được lưu trữ an toàn tại Văn phòng công chứng. Khi cần, người thừa kế có thể dễ dàng yêu cầu cấp bản sao trích lục.
Báo cho người thân nơi lưu giữ bản chính (hoặc có niêm phong ghi chú rõ ràng): Điều này giúp người thân dễ dàng tìm thấy di chúc sau khi bạn qua đời. Hãy cân nhắc niêm phong di chúc trong một phong bì có ghi rõ thông tin cần thiết, và chỉ dẫn nơi cất giữ an toàn.
Xem xét lập di chúc chung vợ chồng (nếu phù hợp): Di chúc chung của vợ chồng cũng là một lựa chọn giúp đơn giản hóa việc phân chia tài sản, đặc biệt khi tài sản là tài sản chung của hai vợ chồng.

📍 Đối với người thừa kế khi phát hiện mất bản chính:

Nhanh chóng đến Văn phòng công chứng nơi lập di chúc để xin bản sao trích lục: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất nếu di chúc đã được công chứng.
Nếu không có bản sao công chứng hoặc bản photo có giá trị: Hãy chuẩn bị tinh thần rằng di sản có thể sẽ phải chia theo pháp luật. Việc này tuy không đúng hoàn toàn ý chí của người đã khuất nhưng là cách giải quyết hợp pháp và công bằng nhất trong trường hợp không thể chứng minh sự tồn tại của di chúc.
Trường hợp nghi có người cố tình hủy hoại di chúc: Bạn có quyền khởi kiện ra Tòa án để yêu cầu xác minh hành vi vi phạm và buộc người đó phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Hành vi cố ý hủy hoại di chúc hợp pháp có thể bị xem xét là vi phạm pháp luật và ảnh hưởng đến quyền thừa kế của các bên.

❓ 4. Các câu hỏi thường gặp liên quan đến di chúc

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp liên quan đến việc mất bản chính di chúc và thừa kế:

Q1: Di chúc bị tẩy xóa có còn hiệu lực không?

A1: Theo Khoản 3 Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc không có hiệu lực nếu toàn bộ di chúc bị tẩy xóa, sửa chữa mà không được người lập di chúc tự tay tẩy xóa, sửa chữa hoặc không có xác nhận của hai người làm chứng hoặc không được công chứng, chứng thực theo quy định của pháp luật. Nếu chỉ một phần bị tẩy xóa và không ảnh hưởng đến phần còn lại thì phần còn lại vẫn có hiệu lực.

Q2: Di chúc miệng có cần công chứng không?

A2: Có. Theo Điều 629 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc miệng phải được ít nhất hai người làm chứng và ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ trong vòng năm ngày làm việc, kể từ ngày người lập di chúc thể hiện ý chí cuối cùng. Sau đó, trong thời hạn ba tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng được lập, di chúc miệng phải được công chứng hoặc chứng thực. Quá thời hạn này, di chúc miệng sẽ không còn giá trị pháp lý.

Q3: Nếu di chúc bị mất và không thể chia theo di chúc, di sản sẽ được chia cho những ai?

A3: Nếu không thể chia di sản theo di chúc do di chúc bị mất hoàn toàn hoặc không có hiệu lực, di sản sẽ được chia theo pháp luật thừa kế (theo Điều 650 và Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015). Di sản sẽ được chia cho các hàng thừa kế theo thứ tự ưu tiên: Hàng thứ nhất (vợ, chồng, con đẻ, con nuôi, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi); Hàng thứ hai (ông bà nội, ngoại, anh chị em ruột); Hàng thứ ba (cụ nội, cụ ngoại, cô chú bác ruột, cháu ruột, chắt ruột). Những người cùng hàng thừa kế sẽ được hưởng phần di sản bằng nhau.

Q4: Có cần công bố di chúc trước khi chia di sản không?

A4: Pháp luật hiện hành không quy định bắt buộc phải công bố di chúc. Tuy nhiên, việc công bố di chúc (thường là tại Văn phòng công chứng) giúp những người thừa kế và các bên liên quan nắm rõ nội dung di chúc, từ đó thuận lợi hơn trong việc thực hiện các thủ tục khai nhận và phân chia di sản, đồng thời giảm thiểu tranh chấp.

Q5: Thời hiệu yêu cầu chia di sản thừa kế là bao lâu?

A5: Theo Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất động sản, kể từ thời điểm mở thừa kế (thời điểm người để lại di sản chết). Đối với động sản, thời hiệu là 10 năm. Sau thời hạn này, nếu không có tranh chấp và không có yêu cầu chia di sản, di sản sẽ thuộc về người đang quản lý hợp pháp di sản đó. Tuy nhiên, thời hiệu yêu cầu xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác thì không bị hạn chế.

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích và toàn diện về vấn đề mất bản chính di chúc và cách thức xử lý. Nếu bạn cần tư vấn chi tiết hơn cho trường hợp cụ thể của mình, đừng ngần ngại liên hệ với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ để được hỗ trợ kịp thời!

📍 Cần hỗ trợ tư vấn thực hiện thủ tục công chứng 📢 Liên hệ ngay Văn phòng Công chứng Nguyễn Huệ để được tư vấn và hỗ trợ chi tiết!